W Rosji dezinformację określa się terminem „дезинформация” (dezinformatsiya), co bezpośrednio tłumaczy się jako „dezinformacja”. Jest to pojęcie, które weszło do użytku już w czasach Związku Radzieckiego, szczególnie w kontekście działań KGB i propagandy.
Radzieckie służby wywiadowcze opracowały różnorodne techniki dezinformacji, znane jako „активные мероприятия” (aktyvnye meropriyatiya), czyli „działania aktywne”. Były to wszelkie operacje mające na celu wpływanie na opinię publiczną i destabilizowanie struktur politycznych przeciwników, głównie przez manipulację informacją, rozpowszechnianie fałszywych narracji i propagandy.
Oto przegląd najbardziej znanych operacji dezinformacyjnych Związku Radzieckiego i Rosji z ostatnich 50 lat, które miały szeroki wpływ na geopolitykę, opinie publiczne i stosunki międzynarodowe:
1. Operacja „RYAN” (1981-1983)
Opis: Operacja, której celem było rozpoznanie rzekomych przygotowań NATO do ataku nuklearnego na ZSRR. Była reakcją na narastające napięcia zimnowojenne i miała na celu manipulację informacjami, aby usprawiedliwić agresywną postawę Związku Radzieckiego.
Cel: Wywołanie paranoi wewnątrz struktur NATO, aby skłonić kraje zachodnie do deeskalacji napięć.
2. Operacja „Infekcja” (1983)
Opis: Kampania dezinformacyjna, której celem było rozpowszechnienie fałszywych informacji, że wirus HIV/AIDS został stworzony przez USA jako broń biologiczna. W 1983 roku radziecki wywiad zasiał te informacje w prasie, co spowodowało szerokie kontrowersje i zaszkodziło reputacji USA.
Cel: Podważenie wiarygodności Stanów Zjednoczonych na arenie międzynarodowej oraz osłabienie ich wpływów.
3. Operacja „Dewyka” (2004-2014)
Opis: Operacja skierowana na destabilizację sytuacji politycznej na Ukrainie. Jej elementem była seria kampanii dezinformacyjnych, które miały zniechęcić obywateli do integracji z Zachodem i budować narracje przeciwko ruchom prodemokratycznym. W 2014 roku działania te nasiliły się w okresie aneksji Krymu i wojny w Donbasie.
Cel: Podważenie ukraińskiej suwerenności oraz poparcie dla rosyjskich interesów politycznych i militarnych.
4. Projekt „Lakhta” (2014 – obecnie)
Opis: Kampania prowadzona przez Agencję Badań Internetowych (IRA), popularnie nazywaną „fabryką trolli” w Petersburgu. Skupiała się na manipulacji opinią publiczną głównie w USA i Europie poprzez media społecznościowe i fałszywe konta, szczególnie w okresie wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku. Kampania objęła tworzenie kont trollowych, które szerzyły dezinformację i dzieliły społeczeństwo.
Cel: Wpływanie na wyniki wyborów i destabilizowanie demokracji zachodnich przez polaryzację społeczną.
5. Operacja „Skripal” (2018)
Opis: Próba zatrucia byłego agenta rosyjskiego wywiadu Siergieja Skripala i jego córki w Wielkiej Brytanii za pomocą nowiczoka, środka paraliżująco-drgawkowego. Rosyjski wywiad uruchomił kampanię dezinformacyjną, mającą na celu ukrycie odpowiedzialności Rosji za atak. W mediach rozpowszechniano sprzeczne wersje wydarzeń, co miało zdezorientować społeczeństwo i media.
Cel: Zasłanianie odpowiedzialności Rosji oraz sianie zamętu, by podważyć zachodnie działania przeciw Rosji.
Literatura i źródła
Andrew, C., Mitrokhin, V. (2000). The Sword and the Shield: The Mitrokhin Archive and the Secret History of the KGB. Basic Books.
Rid, T. (2020). Active Measures: The Secret History of Disinformation and Political Warfare. Farrar, Straus and Giroux.
Pomerantsev, P. (2014). Nothing is True and Everything is Possible: The Surreal Heart of the New Russia. PublicAffairs.
Heller, M., & Nekrich, A. (1986). Utopia in Power: The History of the Soviet Union from 1917 to the Present. Summit Books.
Bittman, L. (1985). The KGB and Soviet Disinformation: An Insider’s View. Pergamon-Brassey’s.
Każda z tych operacji stanowi dowód na strategiczne wykorzystanie dezinformacji w polityce i walce o wpływy, jakie prowadziły służby wywiadowcze Związku Radzieckiego i Rosji.
Tekst ukazal się pobraz pierwszy w grudniu 2024.
